Sietze de Vries over Psalm 95

"In de Noord-Duitse steden Hamburg en Lübeck was het ten tijde van Scheidemann, Reincken en Buxtehude een soort topsport geworden: de koraalfantasie. Nu eens geen variaties op een koraal, maar een groot werk dat elke regel van een lied volledig uitbeent. De tekst was daarbij van ondergeschikt belang: het ging vooral om de schoonheid van het grote stadsorgel en de kundigheid van de organist. Zo ontstonden de grootste werken uit de Noord-Duitse orgelliteratuur, waarin diverse compositievormen samenkomen. Omdat psalm 95 een melodie heeft die meerdere malen in het psalmboek voorkomt, leek het me een goede gelegenheid om nu eens de vorm van zo’n koraalfantasie toe te passen. De opzet -die sterk leunt op Buxtehude’s koraalfantasie ‘Nun freut euch, lieben Christen g’mein’- is als volgt:

Regel 1: het rugwerkplenum figureert als pregnante solostem, die over het hele manuaal uitwaaiert. De melodie wordt opgebroken in motieven en in verschillende toonsoorten gebruikt. Ook in de begeleidende stemmen op het Hoofdwerk en in het Pedaal komt de melodie terug.

Regel 2: het idee van regel 1 wordt voortgezet, maar nu in een iets kleinere registratie zonder mixtuur. De solostem wordt ook regelmatig tweestemmig.

Regel 3: een ‘Gigue’ in 6/8 met vele echo’s, waarbij de pedaaltrompet enkele malen de melodie onveranderd laat horen. Een bijzonder gegeven in het Martini-orgel: het Bovenwerk is luider dan het Hoofdwerk!

Regel 4: hier krijgen de grote tongwerken een hoofdrol, waarbij het beginmotief van de regel, met zijn kenmerkende toonherhalingen, leidend is. Ook hier wordt de plasticiteit van het Noord-Duitse orgel optimaal benut door echo’s te maken op een ander manuaal.

Regel 5: de wonderschone Vox Humana van het Bovenwerk. Het laatste deel van de regel vormt een dalende toonladder, die hier doorgezet wordt naar chromatiek.

Regel 6: vanuit een motief van regel 5 worden er korte echo-passages opgezet, waarbij we weer richting de plenumklank van het orgel gaan. Als slot van de koraalfantasie horen we vrije, toccata-achtige figuren en ook komt de vorm van een Chaconne kort voorbij.

Uiteindelijk horen we alle drie de manualen gekoppeld en wordt de koraalfantasie besloten met de complete psalmzetting in het volle werk."

Details over deze opname

Opnamedatum: 28 mei 2018
Plaats: Martinikerk, Groningen
Orgel: Schnitger/Hinsz, 1692/1740  met oudere delen.

Camera: Gerjan van de Weg, Bernhard Vreugdenhil
Montage: Gerjan van de Weg
Opname en mastering: Albert Jan de Boer